Najczęstsze dolegliwości jamy ustnej – jak im zapobiegać i leczyć?

Choroby czy zaburzenia związane z prawidłowym funkcjonowaniem jamy ustnej występują najczęściej wśród dzieci i nastolatków, ale mogą również dotyczyć dorosłych i osób starszych. Objawy przyjmują postać zmian w obrębie błon śluzowych (pojawianie się nadżerek lub owrzodzeń) i z reguły dość szybko znikają. Niestety, niezależnie od swojej przyczyny czy dokładnego umiejscowienia, wszystkie tego typu zaburzenia powodują ból i dyskomfort, dodatkowo utrudniając spożywanie pokarmów, prawidłową mowę czy koncentrację. Warto również wiedzieć, że te z pozoru błahe, często bagatelizowane dolegliwości, mogą stać się przyczyną poważnych zaburzeń zdrowotnych lub świadczyć o występowaniu chorób ogólnoustrojowych. 

Wśród najczęściej zgłaszanych lekarzom i farmaceutom dolegliwości jamy ustnej wyróżnić można: opryszczkę wargową, afty, pleśniawki czy szczególnie uciążliwe urazy spowodowane stosowaniem aparatu ortodontycznego. To wysoce prawdopodobne, że u każdego z nas choć raz w ciągu życia wystąpią powyższe objawy, dlatego poniżej podpowiadamy jak je rozpoznać i co robić, by dolegliwości szybko ustąpiły.

Opryszczka wargowa

Opryszczka wargowa to bardzo częste zakażenie występujące u ludzi. Uważa się, że nawet 90% społeczeństwa jest zarażonych. Choroba jest spowodowana wirusami, nazywanymi profesjonalnie Herpes Simplex (w skrócie HSV-1 i HSV-2). Najczęściej za opryszczkę w obrębie jamy ustnej odpowiada typ wirusa HSV-1, ten drugi z reguły powoduje występowanie objawów wirusowych w okolicy narządów płciowych. Wirus może się przenosić przez kontakt z zakażoną osobą, a szczególnie wydzieliną, która pojawia się w zmianach widocznych na jej skórze. Jest to najbardziej niebezpieczne kiedy się całujemy, dotykamy czy spożywamy jedzenie z tych samych naczyń. 

Występujące zmiany chorobowe, niezależnie od umiejscowienia oraz typu wirusa praktycznie nie różnią się wyglądem, jednak co ciekawe, mimo ogromnej liczby zakażonych osób, nie u wszystkich będą się pojawiały charakterystyczne, pęcherzykowate krostki, wypełnione przezroczystym płynem. Część osób, mimo obecności wirusa w organizmie, nigdy nie doświadcza żadnych nieprzyjemnych dolegliwości. 

Występowanie opryszczki wargowej to oprócz pęcherzyków z płynem pojawiających się na twarzy, również trudno gojące się rany, które są dość mocno widoczne 

i krępujące. Na szczęście na rynku dostępne są skuteczne leki przeciwwirusowe, które mogą hamować rozwój opryszczki (szczególnie, gdy zostaną zastosowane na wczesnym etapie zakażenia, gdy pojawia się zaczerwienienie, opuchlizna). Mamy też do dyspozycji produkty o działaniu powlekającym i regenerującym, dzięki którym wytworzone strupki szybciej znikają i skóra jest mniej narażona na pęknięcia.

Afty

Afty to najczęstsze dolegliwości o charakterze wrzodowym, umiejscowione w jamie ustnej. Dotyczą około 1/5 całego społeczeństwa i mają charakter nawracający. 

W przeciwieństwie do jasnego i udokumentowanego pochodzenia opryszczki wargowej, w przypadku aft brak jest konkretnych, jednoznacznych czynników wywołujących chorobę. Uważa się jednak, że są to zmiany, na które mogą mieć wpływ niedobory pokarmowe (szczególnie witaminy B12 i kwasu foliowego), ale także przewlekłe choroby jelit, np. Choroba Leśniowskiego - Crohna. Występowanie aft może być również związane z Celiakią i innymi nietolerancjami czy alergiami pokarmowymi. Dlatego tak istotne jest, żeby w przypadku nawracających owrzodzeń, a szczególnie tych, które nie goją się w przeciągu kilku – kilkunastu dni, a także są znacznej wielkości, skonsultować się z lekarzem. To pozwoli dokładnie przyjrzeć się swojemu zdrowiu i wykluczyć potencjalne, poważne zaburzenia zdrowotne. 

Leczenie nawracających aft opiera się na stosowaniu środków miejscowo znieczulających, przeciwbólowych i przede wszystkim powlekających zmienione miejsce. Dzięki takiej praktyce ograniczamy kontakt błony śluzowej z czynnikami drażniącymi, np. jedzeniem, a tym samym przyspieszamy gojenie owrzodzenia. 

Pleśniawki

Pleśniawki to zmiany w jamie ustnej, które najczęściej dotyczą niemowląt. Przypominają małe, białe kropki. Czasem plamki zlewają się w większe, zajęte białym nalotem obszary. Pleśniawki występują w skutek zakażenia drożdżakami. U dzieci są niezwykle popularne ze względu na ich niedostatecznie rozwinięty układ odpornościowy oraz podatność na wszelkie infekcje. Pleśniawki często znikają same, jednak gdy stanowią uporczywy problem, sugeruje się dokładniejszą diagnostykę pod kątem niedoboru żelaza, czy zaburzeń flory bakteryjnej, a także cukrzycy. Leczenie pleśniawek opiera się na płukaniu jamy ustnej, utrzymywaniu właściwej higieny. 

W skrajnych przypadkach podaje się leki przeciwgrzybicze, przeciwzapalne oraz przeciwbólowe. W przypadku występowania pleśniawek wśród niemowląt karmionych piersią, zwraca się szczególną uwagę na utrzymywanie wyjątkowej higieny skóry piersi matki karmiącej, tak aby zminimalizować ryzyko ponownych zakażeń dziecka. 

Urazy spowodowane aparatem ortodontycznym

Ze względu na budowę aparatu, a także obecność twardych i ostrych elementów, osoby, które leczą nieprawidłowy zgryz w ten sposób, powinny zwracać szczególną uwagę na dokładną higienę jamy ustnej, ale także ograniczenie ryzyka podrażnień błony śluzowej. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy jesteśmy świeżo po wizycie u ortodonty, który poprawiał nasz aparat dostosowując kolejne jego części. Podczas dokonywania takich zmian, urazy są niezwykle częste. 

Lekarze stomatolodzy i ortodonci polecają stosowanie specjalnego wosku do aparatów ortodontycznych, ale także płukanek roślinnych. Dobrą alternatywą dla wosku są również żele o działaniu powlekającym, które przyspieszają gojenie się ran po aparacie i ograniczają występowanie kolejnych podrażnień. 

Leczenie zmian w jamie ustnej

Niezależnie od charakteru zmian chorobowych, które pojawiają się w jamie ustnej, sposoby ich neutralizowania czy zmniejszania bólu są dosyć podobne. Sugeruje się stosowanie domowych sposobów takich jak zimne, kojące okłady czy roślinnych, odkażających płukanek. Jeśli domowe metody nie przynoszą ulgi, sugeruje się stosowanie wyrobów medycznych o działaniu powlekającym lub w najtrudniejszych przypadkach, po konsultacji z lekarzem – leków o działaniu przeciwbólowym  i przeciwzapalnym.

Produkty ziołowe

Wśród surowców roślinnych wykorzystywanych w produktach do higieny, ochrony i leczenia zaburzeń zdrowotnych jamy ustnej, na największą uwagę zasługują Szałwia lekarska (zawiera olejek eteryczny bogaty w substancje odkażające, ale także flawonoidy, garbniki, gorycze i witaminy). Szałwia będzie wykazywać działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i ściągające.

Inna polecana roślina to mięta pieprzowa, która zawiera olejek miętowy wykazujący silne właściwości odkażające i znieczulające. Ponadto olejek działa przeciwzapalnie, antyseptycznie i odświeżająco. Jednak na miano prawdziwego króla mieszanek do płukania jamy ustnej zasługuje rumianek pospolity. Ta znana i stosowana od lat roślina również zawiera olejek eteryczny o niezwykle silnym działaniu przeciwzapalnym i odkażającym. Oprócz olejku w skład rośliny wchodzą inne składniki łagodzące podrażnienia i działające regenerująco na błonę śluzową. Warto pamiętać, że rumianek może być stosowany przy zmianach w jamie ustnej nawet u bardzo małych dzieci i niemowląt. Oprócz wymienionych surowców, w stomatologii stosuje się również korę dębu i kłącze pięciornika, a także tymianek pospolity.

Produkty powlekające

Ważną opcją terapeutyczną w przypadku występowania zmian chorobowych w obrębie jamy ustnej są preparaty o działaniu powlekającym i ochronnym. Takie produkty często zawierają w składzie kwas hialuronowy, który jest naturalnym składnikiem występującym w naszym organizmie. Produkty z kwasem hialuronowym są świetnie tolerowane, także przez najmłodszych (co ma szczególne znaczenie w przypadku objawów wyrzynania się pierwszych zębów.) 

Warto zwrócić uwagę, by produkty powlekające wyróżniały się na tle konkurencji m.in. obecnością wysokocząsteczkowego kwasu hialuronowego, który będzie w większym stopniu przylegał do błon śluzowych, a także brakiem zbędnych dodatków, które mogą być szkodliwe dla zdrowia.  

Produkty tego typu mogą być stosowane bez ryzyka przedawkowania, w przebiegu wszystkich wymienionych dolegliwości błony śluzowej jamy ustnej. Dzięki ograniczaniu przenikania bakterii i ich negatywnego wpływu na tkanki, z powodzeniem będą również stanowić uzupełnienie terapii innymi lekami (np. w postaci płukanek czy tabletek doustnych.)

Niezależnie od rodzaju występujących dolegliwości w obrębie jamy ustnej, warto zwrócić uwagę na ich rozległość i czas trwania. Jeśli są to drobne rany czy owrzodzenia, wówczas jesteśmy w stanie skutecznie je zniwelować przy pomocy płukanek czy wyrobów medycznych o działaniu powlekającym. Jeśli natomiast zmiany utrzymują się przez dłuższy czas lub bardzo często nawracają, konsultacja z lekarzem lub lekarzem stomatologiem staje się konieczna.