Czym jest ferrytyna?

Rola ferrytyny w organizmie

Ferrytyna jest bardzo ważnym elementem odpowiedzialnym za równowagę gospodarki żelaza w organizmie. Pozwala kontrolować jego poziom, gromadząc je tam, gdzie jest potrzebne, a jednocześnie chroniąc przed jego nadmierną ilością, która mogłaby uszkadzać tkanki i narządy.

Nie bez powodu żelazo jest łączone z ferrytyną. Nie chodzi tylko o tworzenie odpowiednich rezerw (niska ferrytyna oznacza wyczerpane zapasy żelaza). Wolne żelazo jest toksyczne dla komórek, ponieważ działa jak katalizator w tworzeniu wolnych rodników. Wolne rodniki to niestabilne cząsteczki, które wyjątkowo niekorzystanie wpływają na cały nasz organizm. Są one przyczyną powstawania blaszki miażdżycowej i uszkodzenia komórek, wywołując szereg chorób, np. nowotwory czy demencję oraz przedwczesne starzenie się skóry.

Żelazo

Żelazo, chociaż jest nazywane mikroelementem, jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego ciała. Zatem, za co jest odpowiedzialne żelazo w ciele człowieka? Żelazo jest składnikiem budującym hemoglobinę, która ma zdolność do wiązania cząsteczkowego tlenu. Bierze również udział w metabolizmie energetycznym i funkcjach odpornościowych organizmu. Żelazo to składnik, którego nie wytwarza ludzki organizm, jest ono dostarczane jedynie w diecie, dlatego tak ważne jest tworzenie odpowiednich zapasów. Przyswajalność żelaza z produktów spożywczych jest niska. Wchłanianie żelaza to od 5% (produkty roślinne) do 20%  (produkty mięsne).

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo zależy od wielu czynników, takich jak: płeć, wiek czy stan ciąży i przedstawia się następująco:

Dorośli:

• Kobiety w czasie ciąży - 27 mg
• Kobiety do 50. roku życia - 18 mg
• Kobiety powyżej 50 roku życia - 10 mg
• Mężczyźni - 10 mg

Dzieci i młodzież:

• Niemowlęta 6-12 miesięcy - 11 mg
• 1-3 lat - 7 mg
• 4-12 lat - 12 mg
• 13-18 lat chłopcy - 12 mg
• 13-18 lat dziewczynki - 15 mg

Nadmiar żelaza, czyli hemochromatoza, to rzadkie zjawisko, które najczęściej jest spowodowane wrodzoną mutacją genetyczną.

Objawy nadmiaru żelaza:

• przewlekłe zmęczenie i senność w ciągu dnia
• powtarzające się stany podgorączkowe
• wypadanie włosów, sucha skóra, rozdwajanie się paznokci
• bóle stawowe
• nudności i wymioty

Objawy niedoboru żelaza, które powinny skłonić do wykonania badania krwi to:

• szybka męczliwość i ogólne osłabienie
• senność, apatia, problemy z koncentracją
• bladość skóry i cienie pod oczami
• bóle i zawroty głowy
• wypadanie włosów i łamliwość paznokci
• sucha, szorstka skóra
• zajady w kącikach ust

Długotrwały niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości czyli anemii.

Anemia a ferrytyna

Anemia z niedoboru żelaza jest najczęściej występującą formą niedokrwistości. W jej przebiegu można zaobserwować szereg nieprawidłowości w wynikach krwi, jak np.: obniżony poziom hemoglobiny, spadek ilości erytrocytów, zmniejszona wielkość czerwonych krwinek, zmniejszone stężenie żelaza oraz niski wynik ferrytyny.

Regularne badanie poziomu ferrytyny może zapobiec anemii

Jak wcześniej zostało wspomniane, za magazynowanie żelaza w organizmie odpowiedzialna jest ferrytyna. Obniżony poziom ferrytyny informuje, że zaczyna brakować żelaza, kiedy jeszcze jego stężenie jest prawidłowe. Przy diagnozowaniu anemii koniecznie trzeba wykonać badanie ferrytyny, bowiem niska ferrytyna to znak, że ryzyko anemii jest duże,

Ferrytyna - wskazania do badania

Osoby szczególnie narażone na niedobór ferrytyny to te, które stosują dietę ubogą w żelazo, chorują przewlekle, cierpią na schorzenia układu pokarmowego zmniejszające wchłanianie składników odżywczych, przyjmują doustne środki antykoncepcyjne, mają obfite krwawienia miesiączkowe lub są w ciąży. Wskazaniem do badania stężenia ferrytyny jest kontrolowanie gospodarki żelaza. Samo oznaczenie poziomu żelaza nie wystarczy!

Ferrytyna - jakie są objawy niedoboru ferrytyny?

Objawy niskiej ferrytyny są podobne jak w przypadku niedoboru żelaza:

• zmęczenie i osłabienie
• przyspieszone bicie serca, kołatanie
• zawroty głowy
• bladość skóry
• wypadanie włosów

Wszystkie powyższe objawy niskiej ferrytyny i niedoboru żelaza powinny skłonić nas do wykonania badania stężenia ferrytyny oraz żelaza.

Ferrytyna to nie tylko gospodarka żelaza

Rola ferrytyny to nie tylko tworzenie magazynu dla żelaza. Ferrytyna ma także szereg innych funkcji, dlatego jest tak ważna dla organizmu. W jaki sposób może się objawiać niedobór ferrytyny?

Ferrytyna jako wskaźnik stanu zapalnego

Ferrytyna to jedno z białek ostrej fazy. Jej poziom, jak w przypadku bardziej znanego białka c-reaktywnego (CRP), wzrasta w różnego rodzajach stanach zapalnych. Zatem sporo chorób, mających u podłoża stan zapalny, może być podłożem przyczyny wysokiej ferrytyny.

Organizm, w momencie walki z infekcją, „chowa” żelazo, które jest pożywką dla chorobotwórczych mikroorganizmów. W tym czasie ilość ferrytyny rośnie, a stężenie wolnego żelaza spada, dlatego wyniki badań laboratoryjnych dotyczących wyłącznie poziomu żelaza są niemiarodajne. Poziom żelaza podczas infekcji może być fałszywie ujemny. Warto o tym pamiętać, analizując wyniki badania krwi.

Ferrytyna, a praca tarczycy

Ferrytyna wspomaga pracę tarczycy. Jest to białko, które bierze udział w konwersji hormonów tarczycy z formy T4 (nieaktywnej) do formy T3 (aktywnej). Odpowiednie poziomy ferrytyny i żelaza są niezbędne do prawidłowego działania tarczycy. Szacuje się, że nawet do 60% osób z niedoczynnością tarczycy oraz chorobą Hashimoto ma anemię spowodowaną niedoborem żelaza. Rola ferrytyny w organizmie to również utrzymanie odpowiedniej gospodarki hormonalnej.

Ferrytyna jako budulec włosów

Najwięcej ferrytyny w naszym organizmie znajduje się w wątrobie, szpiku oraz mięśniach i pełni rolę magazynu żelaza. Ale, okazuje się, że ma ona także funkcję budulcową i znajduje się w mieszkach włosowych. Ferrytyna odgrywa kluczową rolę w procesie wzrostu włosa, odpowiada za jego grubość, a także wpływa na kondycję łodygi. Obniżone poziom ilości ferrytyny jest przyczyną wypadania włosów. Gdy w organizmie zaczyna brakować żelaza, wtedy ferrytyna zabierana jest z miejsc "mniej ważnych", czyli z włosów.

Czy muszę wiedzieć coś jeszcze o ferrytynie?

Normy ferrytyny

Dla badania ferrytyny każde laboratorium posiada swoje zakresy referencyjne. Norma stężenia ferrytyny to średnio:

• w przypadku kobiet 10-300 μg/l
• w przypadku mężczyzn 15-400 μg/l

Jednak, czy norma stężenia ferrytyny jest równocześnie optymalną wartością dla prawidłowego funkcjonowania organizmu? Tak, niska lub podwyższona ferrytyna sygnalizuje problem zdrowotny.

Biorąc pod uwagę bardzo szeroki zakres norm, warto się zastanowić ile tak naprawdę potrzebujemy ferrytyny dla zachowania pełnej równowagi. Przy ocenie wyniku ferrytyny trzeba uwzględnić stan kliniczny organizmu, zinterpretować objawy niskiego poziomu ferrytyny i ewentualnie zastanowić się jak zwiększyć poziom ferrytyny. Interpretacja wyniku ferrytyny należy do lekarza prowadzącego.

Dla przykładu prawidłowe stężenie ferrytyny:

• aby zminimalizować ryzyko wypadania włosów >40 μg/l
• dla osób borykających się z wypadaniem włosów, dla prawidłowego odrastana włosów >70 μg/l
• dla osób chorujących na niedoczynność tarczycy i Hashimoto >90 μg/l

Ferrytyna - jak przebiega badanie stężenia ferrytyny i jak się do niego przygotować?

Kiedy wystąpią wskazania do badania stężenia ferrytyny, warto wiedzieć jak się do niego przygotować. Krew jest pobierana z żyły tak samo jak podczas wykonywania zwykłej morfologii. Krew powinno się pobierać na czczo w godzinach porannych.

Nie ma żadnego przeciwwskazania do badania ferrytyny.

Powikłania po wykonaniu badania ferrytyny wiążą się jedynie z procesem pobrania krwi i pojawiają się rzadko.

Anemia a ferrytyna - interpretacja wyniku ferrytyny

O czym świadczy niski wynik ferrytyny?

Niski poziom ferrytyny występuje w anemii z niedoboru żelaza oraz:

• w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto
• w zespołach złego wchłaniania, takich jak: choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• przy przewlekłych krwawieniach np. z przewodu pokarmowego, układu moczowego i dróg rodnych oraz u krwiodawców

Przyczyny niskiej ferrytyny to także stany fizjologiczne, takie jak np.: ciąża.

Przyczyny niskiej ferrytyny, zatem, są różnorakie. Od fizjologicznych, przez błędy dietetyczne, po poważne choroby autoimmunologiczne. Warto obserwować organizm i badać się regularnie. Pamiętajmy także, że podniesienie poziomu ferrytyny, to proces rozciągnięty w czasie. Aby podnieść ferrytynę trzeba wdrożyć dietę bogatożelazową i dodatkową suplementację. Aby podnieść poziom ferrytyny skutecznie, potrzeba nawet trzech lub więcej miesięcy.

Wysoki poziom ferrytyny występuje przy stanie zapalnym oraz w przeładowaniu organizmu żelazem. Wysokie stężenie ferrytyny bywa objawem przejściowego stanu zapalnego, infekcji, ale przewlekły wysoki poziom ferrytyny może świadczyć także o:

• chorobach wątroby, np. alkoholowe zapalenie wątroby, marskość wątroby, wirusowe zapalenia wątroby typu B i C
• chorobach autoimmunologicznych, takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy
• przewlekłej chorobie nerek

Aby obniżyć wysoką ferrytynę konieczna jest konsultacja z lekarzem, który wskaże odpowiednie postępowanie i wdroży leczenie.

Jak podnieść ferrytynę?

Profilaktycznie, raz w roku, warto wykonać badanie poziomu ferrytyny. Gdzie zrobić badanie ferrytyny? Lekarz może zlecić badanie w przychodniu lub samodzielnie możemy udać się do laboratorium i bez skierowania poddać się badaniu. Kiedy badanie wykaże niskie poziomy ferrytyny, zastanawiamy się jak zwiększyć poziom ferrytyny. Warto wtedy zadbać o prawidłową dietę i produkty bogate w żelazo. Jednak pamiętajmy, że niska ferrytyna, to znak, że niedobory żelaza już są niebezpieczne dla zdrowia. Jeśli nie jesteśmy w stanie dostarczyć wystarczającej ilości żelaza w produktach spożywczych, musimy rozważyć dodatkową suplementację lub zgłosić się do lekarza, który zaordynuje odpowiednie leczenie. Trzeba pamiętać, że normy ferrytyny nie osiągniemy od razu. Badanie jej stężenia da lekarzowi informację, jak długo powinna trwać dodatkowa suplementacja. Potrzeba czasu, żeby wysycić organizm żelazem i odbudować zapasy.

Produkty bogate w żelazo, które pomogą podnieść ferrytynę:

• mięso i podroby
• ryby
• jaja
• produkty zbożowe, nasiona i orzechy
• warzywa strączkowe: groch, fasola, soczewica
• buraki oraz warzywa liściaste: szpinak, sałata
• suszone owoce: śliwki, morele, figi i daktyle

Przy czym warto pamiętać, że żelazo z produktów pochodzenia zwierzęcego wchłania się lepiej niż to, z produktów roślinnych.

Ferrytyna to ważny element gospodarki żelaza oraz wielu innych procesów zachodzących w organizmie.

Zarówno niedobór ferrytyny, jak i jej nadmiar (objawy nadmiaru ferrytyny to rzadkie przypadki), mogą powodować konsekwencje zdrowotne. Warto zrobić badanie stężenia ferrytyny, kiedy zauważymy u siebie pierwsze objawy niedoboru ferrytyny manifestujące się anemią z niedoboru żelaza. Szczególnie, że nie musimy przygotować się do badania stężenia ferrytyny, trzeba jedynie pamiętać, by być na czczo. Niska lub podwyższona ferrytyna zawsze jest podstawą do kontaktu z lekarzem. Zaordynuje on leczenie mające na celu podnieść jej poziom lub zredukować przyczynę jej podwyższonego wyniku.

Joanna Marulewska

Absolwentka Analityki Medycznej oraz z wykształcenia technik farmaceutyczny z zamiłowaniem do fitoterapii. Wieloletnia praca pozwoliła jej na zdobycie bogatej wiedzy merytorycznej i praktycznej. Prywatnie pasjonatka trekkingu i turystyki aktywnej. Obecnie jest specjalistą ds. medycznych w firmie farmaceutycznej.