Żelazo - mikroelement wielkiej wagi 

Żelazo to jeden z mikroelementów, czyli śladowych pierwiastków, których każda z komórek ciała potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania, a zapotrzebowanie u człowieka wynosi mniej niż 100 mg na dobę. Bardzo mało! Ale brak tak niewielkiej ilości poszczególnych mikroelementów może skutkować problemami ze zdrowiem. Przyjrzyjmy się mikroelementowi, jakim jest żelazo.

Jaką rolę pełni żelazo w organizmie dziecka?

Dlaczego żelazo w diecie dziecka jest tak ważne? Jest składnikiem hemoglobiny odpowiedzialnej za transport tlenu do wszystkich komórek ciała.

Ponadto żelazo bierze udział w produkcji czerwonych krwinek - stąd u anemików typowa bladość skóry i odpowiada za usuwanie dwutlenku węgla z tkanek abyśmy pozbywali się tych szkodliwych substancji z organizmu.          

Żelazo bierze udział w syntezie DNA, jest składnikiem wielu białek i enzymów odpowiadających za procesy życiowe, budowę skóry, włosów i paznokci oraz funkcjonowanie układu odpornościowego oraz mielinizację komórek nerwowych, przez co odpowiada za prawidłowy rozwój poznawczy u dzieci.

Zatem mamy już absolutną pewność, że żelazo to bardzo ważny składnik w diecie dzieci, niezbędny do prawidłowej pracy organizmu, szczególnie w okresie intensywnego wzrostu.

 

Skąd organizm dziecka czerpie żelazo?

Żelazo to pierwiastek, który występuje naturalnie w przyrodzie, ale organizm człowieka nie potrafi go wyprodukować. Musimy dostarczać żelazo z pożywieniem, każdego dnia, w odpowiedniej ilości, korzystając ze źródeł żelaza pochodzenia zwierzęcego jak i z roślin zielonych.

Żelazo w diecie niemowlęcia

Przyjmuje się, że zdrowe, urodzone w terminie dziecko ma wystarczające zapasy żelaza na pierwsze 4-6 miesięcy życia. To zapasy, które zmagazynowało w czasie ciąży, pobierając je z organizmu matki. Proces magazynowania żelaza i pobierania przez organizm dziecka od matki jest szczególnie intensywny w ostatnim trymestrze ciąży. Dlatego tak ważne jest prawidłowe odżywianie i suplementowania żelaza przez kobiety ciężarne.

Karmienie piersią

Zasady żywienia zdrowych niemowląt są doskonale znane. Ważną rolę odgrywa karmienie piersią. Przyswajalność żelaza z mleka kobiecego jest wysoka! W mleku kobiecym znajduje się również laktoferyna, która wspomaga wchłanialność żelaza z innych produktów, dlatego jeśli dziecko jest karmione piersią, to spokojnie można podać pierś po posiłku pełnym produktów bogatych w żelazo. Nie obawiaj się też karmienia piersią po podaniu dziecku preparatu z żelazem.

Żelazo po 6 miesiącu życia

Gdy dziecko kończy 6 miesiąc życia powinniśmy włączać do jego jadłospisu pokarmy zawierające różne składniki odżywcze, w tym oczywiście żelazo, ponieważ zapasy tego pierwiastka w organizmie dziecka już się wyczerpały i od teraz należy dostarczać maleństwu ten życiodajny mikroelement w pożywieniu. Co więcej, w okolicach 6 miesiąca życia dziecka zapotrzebowanie na żelazo znacząco wzrasta, co jest związane z intensywnym rozwojem psychosomatycznym dziecka - jest ono nawet większe od zapotrzebowania dla osoby dorosłej! Dlatego w okresie rozszerzania diety ważne jest, żeby komponować posiłki dla dziecka ze szczególnym uwzględnieniem produktów zawierających żelazo. Jednym z bogatych źródeł żelaza jest mleko modyfikowane, jednak w jadłospisie dziecka na etapie rozszerzania diety potrzebne są już dodatkowe źródła żelaza.

Żelazo u przedszkolaków

Dieta dziecka po 3 roku życia powinna obfitować w różnorodne składniki. Jeśli dziecko będzie jadało czerwone mięso, nasiona roślin strączkowych, żółtka jaj, zielone warzywa i ponadto owoce zawierające witaminy nie powinniśmy się obawiać niedoborów żelaza.

Wchłanianie żelaza

Bardzo ważne jest przyswajanie, wchłanianie żelaza przez organizm. Żelazo należy do pierwiastków, które są dość trudno przyswajalne. Organizm posiada wiele barier limitujących nieograniczone wchłanianie tego mikroelementu. Niewielkie zmiany żywieniowe mogą zwiększyć wchłanianie żelaza w jelicie.

Co poprawia przyswajalność żelaza?

Żelazo w diecie wchłania się lepiej gdy dodamy do posiłku witaminę C czy cebulę i czosnek zawierające związki siarki. Wchłanianie żelaza mogą również poprawić produkty bogate w witaminy: B6, B12, kwas foliowy, a także fruktoza i kwasy organiczne, np. kwas cytrynowy, jabłkowy, mlekowy. 

Zatem wchłanianie żelaza w organizmie uzależnione jest od składu codziennej diety i jakości wszystkich, spożywanych przez dziecko produktów. Na przyswajanie żelaza przez organizm ma wpływ dobrze skomponowana dieta.

Zasady odżywiania dzieci niewiele różnią się od żywienia dorosłych.  Jeżeli chcemy zwiększyć przyswajalność i wchłanianie żelaza w diecie dziecka warto zestawić produkty zawierające żelazo z tymi, bogatymi w witaminę C, która poprawia jego przyswajalność. Najwięcej dobrze przyswajalnego żelaza znajdziemy w wątróbce drobiowej oraz wieprzowej, czerwonym mięsie, a także w rybach.

 

Co ogranicza wchłanianie żelaza?

Z drugiej strony warto także wiedzieć co ogranicza przyswajanie żelaza. Np. otręby zawierające fityniany, mleko zawierające wapń, czerwone warzywa zawierające polifenole, a także herbata i błonnik. Te produkty warto spożywać w odstępach czasu z produktami, które są bogate w żelazo. Dzięki tym prostym zasadom prawidłowe odżywienie i zapobieganie niedoborom żelaza w diecie dziecka będzie łatwe.

 

Żelazo hemowe i niehemowe

Możemy wyróżnić dwa rodzaje żelaza: żelazo hemowe i niehemowe. Źródła żelaza hemowego to produkty zwierzęce. Żelazo niehemowe zaś znajdziemy w produktach roślinnych. To, co należy wziąć pod uwagę przy wyborze źródeł żelaza to jego przyswajalność - żelazo hemowe, zawarte w produktach pochodzenia zwierzęcego, jest wchłaniane nawet 10 razy lepiej niż  niehemowe, w które bogate są zielone warzywa. Oznacza to, że decydując się na produkty roślinne zawierające żelazo, należy zjeść ich po prostu więcej. Pamiętajmy zatem, na co zwrócić uwagę w żywieniu dzieci.

Źródła żelaza w diecie dziecka

Jest wiele pokarmów, dzięki którym można uzupełnić żelazo w diecie dziecka. Niestety, nie wszystkie są równie wartościowe. Żelazo znajdziemy w produktach odzwierzęcych, jak i roślinnych.

Źródła żelaza hemowego

Żelazo hemowe występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego. Można je znaleźć w dużych ilościach w: wątróbce, wołowinie, rybach, owocach morza, mięsie z indyka, jajkach, podrobach.

 

Źródła żelaza niehemowego

Żelazo niehemowe jest pochodzenia roślinnego. Dobrym źródłem żelaza niehemowego są: pestki dyni i słonecznika, płatki owsiane, zawierają je także: buraki, suszone owoce, rośliny strączkowe. Tak, doskonałym źródłem żelaza są nasiona roślin strączkowych. A suszone owoce jako źródło żelaza może okazać się dla wielu dużym zaskoczeniem, prawda? Szukaj także żelaza w: sezamie, orzechach nerkowca, siemieniu lnianym, orzeszkach piniowych, laskowych, ziemnych i migdałach. Dobrym źródłem są także zioła i przyprawy: tymianek, bazylia, majeranek, kurkuma, natka pietruszki, anyż, oregano. Warto z nich korzystać w diecie dziecka. Przyswajalność żelaza z tych produktów jest jednak niższa niż z mięsa lub podrobów.

 

Moje dziecko je głównie mleko...

Mleko krowie i jogurty także nie są bogate w żelazo i nie zawierają ważnej witaminy C. Pamiętajmy o tym w diecie dziecka. Dieta składająca się głównie z posiłków zawierających mleko i jego przetwory, nie zapewni odpowiedniej ilości żelaza i w 3-4 roku życia mogą pojawić się objawy anemii.

Nie wolno bagatelizować sprawy żywienia dzieci. Warto poznać normy żywienia dla dzieci, objawy niedoborów składników odżywczych i szybko reagować na niepokojące symptomy.

 

Normy żelaza u dzieci

Zapotrzebowanie na żelazo na poszczególnych etapach życia dziecka są znane. Zasady żywienia zdrowych niemowląt, małych dzieci i nastolatków są dokładnie określone. Normy żywienia i podaży żelaza na dobę dla dzieci są następujące:

·      niemowlęta do 6 miesiąca życia – 0,3 mg

·      6 miesięcy-1 rok– 11 mg

·      1-3 lata – 7 mg

·      4-10 lat – 10 mg

·      10-12 lat – 10 mg (dziewczynki po pierwszej miesiączce – 15 mg)

·      13-18 lat – 12 mg chłopcy i 15 mg dziewczynki;

Niedobory żelaza u dzieci

Istotną grupą dzieci, u której stwierdza się niedobory żelaza to wcześniaki, dzieci z ciąż mnogich oraz urodzone przez matki, które w trakcie ciąży cierpiały z powodu niedokrwistości. Jak się domyślacie, przyczyną są niedostateczne zapasy żelaza zgromadzone przez organizm dziecka w ostatnim trymestrze ciąży. To najczęstsza przyczyna niedoboru żelaza u niemowląt. 

W grupie ryzyka są także dzieci z niską masą urodzeniową i z licznymi alergiami pokarmowymi.

 

Czy organizm traci żelazo?

Każdego dnia organizm dziecka traci około 0,8-1,0 mg żelaza, głównie z kałem, moczem oraz przez skórę wraz z łuszczącym się naskórkiem. To są procesy naturalne i wliczone w ogólna pulę procesów zysków i strat w organizmie.

Przyczyny niedoborów żelaza

Ważne jest, aby codziennie dostarczać produkty spożywcze, które zabezpieczą dziecko przed niedoborami tego pierwiastka. Dieta dziecka po 6 miesiącu życia, np. oparta głównie na mleku może prowadzić do niedoboru żelaza i w konsekwencji grozi anemią u dziecka. Niedobór żelaza może być także spowodowany krwawieniem, infekcją, stanem zapalnym, czy wadami wrodzonymi. Jeśli zaobserwujemy u dziecka niepokojące objawy należy skonsultować się z lekarzem.

Objawy niedoboru żelaza u dzieci

Niedobór żelaza u dziecka objawia się często zaburzeniami psychomotorycznymi. Są one spowodowane słabszym dotlenieniem komórek mięśni i mózgu.

Typowe objawy niedokrwistości to: bladość skóry i błon śluzowych, zmęczenie, apatia, senność. Także brak chęci do zabawy i pogorszenie koncentracji. Zwiększa się częstotliwość zapadania na infekcje bateryjne i wirusowe. Dziecko ma też wtedy często mniejszy apetyt, co może niekorzystnie wpłynąć na proces rozszerzania diety i może być po prostu bardziej płaczliwe i drażliwe, w ten sposób manifestując, że żelazo w diecie dziecka jest niewystarczające.

 

Skutki przewlekłego niedoboru żelaza u dzieci

Jako efekt nieleczonej anemii obserwuje się zaburzenie tempa rozwoju dzieckaWolniejszy rozwój zdolności umysłowych, trudność w uczeniu się nowych słów, starsze dzieci mogą mieć większe problemy w przyswajaniu wiedzy. Osłabiony jest rozwój neurologiczny.

Nieleczona anemia przyczynia się do zaburzeń w funkcjonowaniu całego organizmu, do powstawania zaburzeń w rozwoju poznawczym, motorycznym, społeczno-emocjonalnym, a także neurofizjologicznym.

Chore dzieci stają się blade i słabe, szybko się męczą, pogarsza się ich pamięć, z trudem się uczą, stają się drażliwe i ciągle zmęczone. Dzieci z anemią cechuje obniżona odporność, typowa jest chorowitość malucha z niedokrwistością.

 

Moje dziecko ma objawy anemii! Co robić?

Jeżeli zauważymy u pociechy jakiekolwiek niepokojące oznaki czy zachowania sugerujące niedobór żelaza koniecznie należy zwrócić się po pomoc do lekarza. Jeśli podejrzewasz niedobór żelaza u swojego dziecka to jedynym sposobem żeby to potwierdzić jest wykonanie badania krwi. Lekarz zleci badanie, które określi poziom żelaza, hemoglobiny, ferrytyny.

 

Czy anemię u dziecka można wyleczyć?

Pamiętaj, że niedobory żelaza można skutecznie uzupełnić i wcześnie wykryte nie narobią nieodwracalnych szkód w organizmie Twojego dziecka. Zadbaj o jakość diety dziecka - niech będzie bogata w produkty bogate w żelazo i pełne składników mineralnych oraz witaminy C, które poprawiają jego wchłanianie. Jeśli lekarz zaleci dodatkową suplementację żelaza w postaci syropu czy kropli to przestrzegaj dokładnie jego zaleceń. Stosuj żelazo tak długo, jak zarekomendował pediatra czy hematolog.

 

Monika Kluczyk

Jest absolwentką Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Ukończyła także II-stopniowy kurs dietetyki. Interesuje się ochroną zdrowia, uwielbia aktywny tryb życia. Obecnie jako krajowy kierownik sprzedaży w firmie farmaceutycznej, zajmuje się promocją suplementów diety i produktów wspierających zdrowie.