Rozwój dziecka, dorastanie młodzieży - pod tymi pojęciami kryje się multiskomplikowany proces zależny w 90% od nas rodziców. Uczymy brzdąca mówić, pomagamy stawiać pierwsze kroki, krzywo patrzymy kiedy w ramach młodzieńczego buntu wychodzi bez czapki na spotkanie z kolegami. I karmimy. A to karmienie często jest nie lada wyzwaniem i niekończącą się spiralą pytań. Bo jak zapewnić w diecie wszystkie niezbędne do prawidłowego rozwoju witaminy i minerały, kiedy nasz niejadek zamiast zajadać się sałatą i szpinakiem, woli eksplorować świat? Jak zapobiec niedoborom witamin i minerałów, które produkty są pełnowartościowe? A co z niedoborem żelaza?

Żelazo, jego rola w organizmie i źródła

Rola żelaza w organizmie jest niezwykle ważna. Jest ono niezbędnym składnikiem krwinek czerwonych, to za sprawą żelaza wbudowanego w cząsteczkę hemoglobiny możliwy jest transport tlenu do komórek ciała. Ponadto poziom żelaza ma znaczący wpływ na funkcje odpornościowe, jest ono bowiem aktywatorem komórek układu immunologicznego. Dzięki obecności żelaza w mioglobinie możliwe są przemiany tlenowe zachodzące w mięśniach. Odpowiedni poziom żelaza zapewnia prawidłowy rozwój układu nerwowego, funkcji poznawczych i intelektualnych człowieka. Niesamowite, jak wiele zależy od jednego pierwiastka! Zwłaszcza, jeśli dziecko ma wiele pytań :)

Z drugiej strony zaskakującym może być fakt, że żelaza nie da się w żaden sposób zsyntetyzować. Owszem, mały człowiek rodzi się wyposażony w zapasy żelaza zgromadzone w życiu płodowym, jednak nie są one nieskończone i należy je regularnie uzupełniać.

Nie bez znaczenia jest w tym wypadku sposób żywienia dzieci.

Doskonałym źródłem żelaza dobrze przyswajalnego są produkty pochodzenia zwierzęcego:

mięso, zwłaszcza czerwone
jaja
podroby
ryby

Bardzo bogate w zasoby żelaza są również produkty pochodzenia roślinnego:

produkty pełnoziarniste – otręby pszenne, płatki owsiane, kasza jaglana, gryczana, pęczak, ryż brązowy, pełnoziarnisty chleb żytni, razowy, graham, pumpernikiel;
rośliny strączkowe – fasola, groch, soczewica, soja, kiełki soczewicy i soi;
orzechy – pistacje, laskowe, migdały;
warzywa – liście i korzeń pietruszki, burak, bób, koper, groszek;
zielony szczaw, szpinak, boćwina;
owoce – maliny, poziomki, porzeczki białe, czerwone i czarne, awokado, suszone morele, śliwki, daktyle, rodzynki, figi i jabłka.

W zależności od źródła pochodzenia, wchłanianie żelaza może wymagać wspomagania. Żelazo pochodzenia roślinnego (żelazo niehemowe) wchłania się znacznie lepiej, jeśli równocześnie spożywamy produkty bogate w kwas askorbinowy (witaminę C).

Przyczyny niedoboru żelaza u dzieci i młodzieży

Niedostateczna ilość żelaza u dzieci i młodzieży wynika najczęściej z niskiej podaży tego pierwiastka w diecie. Ponadto podczas żywienia dzieci często dochodzi również do błędów, przez które wchłanianie żelaza może zostać zmniejszone. Produkty mleczne, a w zasadzie zawarty w nich wapń powoduje, że żelazo wchłania się w przewodzie pokarmowym znacznie słabiej. Herbata czy kawa, która co prawda dla małych dzieci jest raczej niedostępna, ale dla młodzieży już tak, również obniża wchłanianie żelaza.

Od około trzeciego do szóstego miesiąca życia obserwuje się fizjologiczny niedobór krwinek czerwonych, który wynika z faktu, iż u tych dzieci karmienie piersią stanowi jedyne źródło pożywienia. Jest to zupełnie prawidłowe zjawisko, a stopniowe rozszerzanie diety niemowlęcia powinno zapobiec niedoborowi żelaza.

Czynnikami sprzyjającymi niedoborom żelaza u dzieci i młodzieży są również przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, takie jak biegunki, celiakia, a także zakażenia pasożytami.

W przypadku niedoboru żelaza występujących u młodzieży ogromny wpływ mają nieprawidłowo stosowane diety redukujące masę ciała. Często decyzje o wdrożeniu danego modelu żywienia nie jest konsultowane ze specjalistą i może prowadzić do poważnych zaburzeń funkcjonowania organizmu, w tym anemii.

Grupy ryzyka niedoboru żelaza u dzieci

Na niedobór żelaza u dzieci i młodzieży wpływa również wiele czynników wynikających np. z przebiegu ciąży. Do grupy ryzyka, w której częstość występowania niedokrwistości jest znacznie większa należą przede wszystkim:

noworodki urodzone przedwcześnie (wcześniaki) - deficyt żelaza w tym przypadku wynika przede wszystkim z ograniczonego czasu, w którym zapasy żelaza mogłyby być zgromadzone
noworodki z ciąż mnogich
noworodki z anemią stwierdzoną po porodzie
noworodki, które w trakcie porodu utraciły krew
dzieci matek, u których w trakcie ciąży doszło do konfliktu serologicznego
niemowlęta, których dieta po szóstym miesiącu życia opiera się wyłącznie o karmienie mlekiem matki

Wśród tych dzieci, oprócz prawidłowo zbilansowanej diety rekomenduje się stałą suplementację preparatami żelaza celem zapobieżenia anemii.

Skutki niedoboru żelaza u dzieci i młodzieży

Liczne badania naukowe prowadzone celem określenia skutków spowodowanych niedoborem żelaza w diecie małych dzieci i młodzieży prowadziły do tych samych wniosków - niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości. Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza stanowi najliczniej diagnozowany rodzaj anemii. Szacuje się, że choroba ta dotyka aż 40% dzieci do drugiego roku życia. Jakie zagrożenia zaś wynikają z niedokrwistości z niedoboru żelaza?

Anemia u dzieci może prowadzić do nieodwracalnych zaburzeń rozwoju psychoruchowego, negatywnie wpływa na rozwój poznawczy i intelektualny. Sprawność dzieci i młodzieży w przypadku anemii jest znacznie mniejsza, mały człowiek męczy się szybciej, jest apatyczny, wciąż zmęczony i blady. U dzieci w wieku 12–35 miesięcy niedokrwistość rozpoznaje się na podstawie stężenia hemoglobiny <11 g/dl. Jeśli zaobserwujemy te objawy u swojego dziecka, konieczne jest wykonanie szeregu badań oraz konsultacja z lekarzem, który jeśli będzie to konieczne wdroży właściwe leczenie.

Problemy pojawiające się w trakcie leczenia niedoboru żelaza

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza jest koniecznością, ale nie należy do łatwych i przyjemnych. Przyjmowanie preparatów żelaza ma służyć wyrównaniu parametrów morfologii krwi, a co za tym idzie zwiększeniem stężenia hemoglobiny. Lekami z wyboru, są doustne preparaty żelaza zawierające najczęściej siarczan lub glukonian żelaza. Mogą jednak niekiedy powodować nieprzyjemne skutki uboczne, takie jak bóle brzucha, biegunki lub zaparcia, nudności. Po podaniu doustnych preparatów żelaza można również obserwować czarne, smoliste stolce dziecka.

W ciężkich przypadkach anemii, a także przy braku tolerancji preparatów doustnych stosuje się żelazo podawane dożylnie. Jest to skuteczny sposób walki z niedokrwistością, jednak mogą pojawić się działania niepożądane takie jak nietolerancja, nadwrażliwość, w tym reakcje alergiczne.

Dlatego jeśli chcemy uchronić nasze dziecko przed niedogodnościami związanymi z leczeniem anemii, musimy zadbać, aby przez cały okres rozwoju naszej pociechy zapewnić prawidłowy poziom żelaza w diecie lub odpowiednią suplementację.

Profilaktyka, czyli lepiej zapobiegać niż leczyć

Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci to przede wszystkim zapewnienie nieprzerwanego stałego poziomu żelaza w organizmie. W zależności od wieku dziecka, dobowe zapotrzebowanie na jony żelaza kształtuje się następująco:

niemowlęta do 6. miesiąca życia: 0,3 mg/dobę (nie dotyczy to dzieci urodzonych przedwcześnie - dla wcześniaków wynosi ono aż 2–4 mg/kg),
niemowlęta do 12. miesiąca życia: 11 mg/dobę,
dzieci do 3. roku życia: 7 mg/dobę,
dzieci do 9. roku życia: 10 mg/dobę,
chłopcy do 12. roku życia: 10 mg/dobę,
dziewczęta do 12. roku życia: 10 mg/dobę (wyjątek stanowią dziewczęta już miesiączkujące - w tym przypadku zapotrzebowanie wzrasta do 15 mg/dobę),
chłopcy do 18. roku życia: 12 mg/dobę,
dziewczęta do 18. roku życia: 15 mg/dobę.

Oprócz prawidłowo zbilansowanej diety i suplementacji żelaza, zalecane jest również przesiewowe badanie poziomu hemoglobiny oraz liczby w jakiej występują krwinki czerwone w organizmie dziecka. Jeśli poziom hemoglobiny będzie oscylował w granicach 11 g/dl, a liczba erytrocytów będzie mieścić się w granicach 3,5-5,4 mln w ml krwi, to nie ma powodu do obaw.

Preparaty żelaza w profilaktyce niedoboru

Doskonale wiem, że bezkompromisowe połknięcie kapsułki czy dużej objętości płynu przez dziecko nie wchodzi w grę. Nie jestem w stanie zliczyć wszystkich gonitw ze strzykawką pełną syropu, kiedy mój młodszy synek chorował i wymagał podania leku jedynie przez kilka dni. Zupełnie naturalnym więc wydaje się, że suplementacja żelaza, która nie jest krótkotrwała i jednorazowa, nie powinna wyglądać jak bitwa dobra ze złem. Na szczęście toczące się do tej pory walki między rodzicem troszczącym się o swoją pociechę a maluchem (lub zbuntowanym nastolatkiem) plującym dookoła niesmacznym syropkiem zaowocowała innowacjami.

Na rynku farmaceutycznym w ostatnich latach pojawiły się preparaty żelaza, które cechuje wysoka przyswajalność połączona z akceptowanym przez dzieci smakiem. Takim produktem jest żelazo sukrosomalne (Sucrosomial® Iron) np. SiderAL® Gocce w postaci kropli doustnych o smaku toffi. Ten suplement diety w formie kropli można podawać dziecku wraz z posiłkiem, bezpośrednio do ust lub wymieszane z niewielką ilością pokarmu.

Dla starszych dzieci i dorastających nastolatków dobrym wyborem będzie preparat skojarzony. Niweluje on konieczność zażywania kilku kapsułek czy saszetek jednocześnie, a nie zaburza przyswajania głównego składnia. Zawarte w suplemencie diety SiderAL® Folic, bo o nim mowa, żelazo sukrosomalne uzupełnione jest o kwas foliowy i witaminę C, krwiotwórcze witaminy z grupy B oraz witaminę D, co dodatkowo potęguje skuteczność działania. Ten preparat dedykowany jest także dla kobiet ciężarnych.

Dla zwolenników tradycyjnej formy suplementacji, żelazo sukrosomalne dostępne jest w postaci kapsułek SiderAL® zawierających jony żelaza z witaminą C i B12 oraz SiderAL® Forte w podwójnej dawce z dodatkiem witaminy C. Wszystkie wymienione produkty są bezglutenowe, co ma ogromne znaczenie dla osób z zaburzeniami wchłaniania.

Żelazo sukrosomalne

To innowacyjna forma żelaza doustnego. Technologia sukrosomalna to nic innego, jak zamkniecie jonów żelaza w trójwarstwowej otoczce lipidowo-cukrowej. Dzięki temu żelazo w formie sukrosomalnej wchłania się w całości podanej doustnie porcji wykorzystując alternatywne drogi wchłaniania w jelicie, nie powoduje zaparć, bólów brzucha, nie barwi zębów.

Osłonka sukrosomalna nie poddaje się działaniu kwasów żołądkowych, enzymów trawiennych czy składników odżywczych. Dlatego SiderAL® można przyjmować wraz z jedzeniem.

Najwyższy profil wchłaniania, przyjazny smak i doskonała tolerancja plasują SiderAL® na podium suplementów z żelazem dostępnych na rynku farmaceutycznym.

Ewelina Sobczak

Jest absolwentką Uniwersytetu Medycznego w Łodzi na Wydziale Farmaceutycznym. Osoba z wieloletnim doświadczeniem, lubi stale poszerzać swoją wiedzę. Prywatnie miłośniczka wszelkiego rodzaju roślinności. Obecnie jest kierownikiem hurtowni w firmie farmaceutycznej.