Na teście pojawiają się dwie magiczne kreski, w głowie ogromna radość płynnie dopełnia się z planami na wspólną przyszłość... Piękną przyszłość, bo przecież pojawienie się dziecka w życiu kobiety to najcudowniejsza zmiana, jaka może nadejść. Do pierwszego spotkania z upragnionym maleństwem zostało 9 miesięcy, a Ty, droga Mamo chcesz jak najlepiej wykorzystać ten czas, aranżując pokoik, kompletując wyprawkę, szukając wartościowych informacji przydatnych w czasie ciąży. Ten magiczny czas oczekiwania ma również najważniejszy wpływ na prawidłowy rozwój dziecka. 
Chcąc zagwarantować Maleństwu bezpieczny start w największą przygodę jaką jest życie, warto zapoznać się z pojęciem niedoboru żelaza w ciąży, by móc skutecznie mu zapobiegać.

Czym właściwie jest to żelazo?

Bohaterem całego zamieszania związanego z najczęstszym w czasie ciąży diagnozowanym schorzeniem, a mianowicie niedokrwistością, jest żelazo. Szacuje się, że u ponad połowy ciężarnych w trakcie ciąży pojawiają się niedobory hemoglobiny spowodowane aż w 80% zmniejszeniem rezerw żelaza, a tylko 20% wynika z niedoboru kwasu foliowego. 
Hemoglobina, białko czerwonych krwinek, odpowiedzialne za transport tlenu do komórek ciała człowieka, zbudowana jest z 4 jednostek hemu. Zdolność do transportu tlenu do tkanek hem i hemoglobina zawdzięczają wbudowanej centralnie w swoją strukturę cząsteczce tego pierwiastka. Tak więc, to żelazo odpowiada za wszystkie niezbędne procesy dostarczenia do każdej komórki w organizmie życiodajnego pierwiastka jakim jest tlen. Ponadto żelazo jest składnikiem mioglobiny - barwnika zlokalizowanego w komórkach mięśni. Mioglobina ma za zadanie czasowe gromadzenie w mięśniach tlenu potrzebnego do przemian komórkowych. 
Żelazo nie jest syntetyzowane w organizmie ludzkim, musi być dostarczane wraz z pożywieniem.
W zależności od źródła pokarmu można wyróżnić dwa rodzaje tego pierwiastka:

- żelazo hemowe (jony Fe2+), którego wysoka zawartość notowana jest przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego takich jak:

  • wołowina
  • cielęcina
  • podroby (szczególnie wątroba)
  • drób
  • makrela wędzona
  • szprot 
  • sardynki

- żelazo niehemowe (jony Fe3+), które możemy znaleźć przede wszystkim w produktach pochodzenia roślinnego. Bogate w ten pierwiastek są przede wszystkim:

  • kasza gryczana
  • suszone morele, śliwki
  • pestki dyni
  • natka pietruszki
  • wszelkiego rodzaju produkty pełnoziarniste (np. chleb żytni, graham).

Oprócz widocznej różnicy dotyczącej pochodzenia żelaza, obserwuje się również różnice w poziomie jego wchłaniania w jelicie. Zdecydowanie lepiej z przewodu pokarmowego wchłaniane jest żelazo hemowe. Gorsze wchłanianie żelaza niehemowego z układu pokarmowego wynika z jego budowy i stopnia utlenienia, ale można je zwiększyć poprzez równoczesne spożywanie produktów bogatych w witaminę C. Witamina C zmienia żelazo niehemowe w hemowe, dlatego w diecie osób z niedoborem żelaza zalecane jest łączenie, np. świeżej sałaty z sokiem z cytryny. Dzięki temu zabiegowi wchłania się go znacznie więcej z pokarmem.

Żelazo, jako jedyny pierwiastek w organizmie ludzkim, nie posiada mechanizmu odpowiedzialnego za wydalanie jego nadmiaru. Ma to ogromne znaczenie, jeśli suplementację żelaza prowadzimy niewłaściwie, nie dostosowując dawki do potrzeb, czy do ilości przyjętej w diecie. Nadmierna suplementacja żelaza może prowadzić do zatrucia. Kiedy zawartość żelaza w naszym organizmie przekroczy znacznie zapotrzebowanie na ten składnik, może dojść do poważnego podrażnienia żołądka, przewodu pokarmowego, mogą również wystąpić liczne krwawienia, wymioty i biegunka. Nieleczone zatrucie żelazem jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia, zwłaszcza u dzieci i kobiet w ciąży.

Niedobory żelaza u ciężarnych - przyczyny i objawy

Prawidłowy poziom żelaza określany jest na podstawie stężenia hemoglobiny. Poziom hemoglobiny, w zależności od wieku, płci, trybu życia czy ciąży, określany jako właściwy wynosi:

  • kobiety: 12,0 - 16,0 g/dl
  • mężczyźni: 14,0- 18,0 g/dl
  • kobiety ciężarne 11 – 14 g/dl
  • noworodki 17–22 g/dl
  • w 1. tygodniu życia 15–20 g/dl
  • w pierwszym miesiącu życia 11–15 g/dl.

Drugim parametrem pozwalającym określić prawidłowy poziom żelaza w organizmie jest stężenie ferrytyny, białka odpowiedzialnego za przechowywanie żelaza w organizmie kobiety. Prawidłowy poziom stężenia ferrytyny w organizmie człowieka powinien kształtować się, odpowiednio:

  • 10–200 mikrogramów/l (średnio 35 mikrogramów/l) dla kobiety,
  • 15–400 mikrogramów/l (średnio 90 mikrogramów/l) dla mężczyzny.

Niedobór żelaza, czyli wynik poniżej normy dla każdej z grup, niesie ze sobą szereg charakterystycznych objawów niepożądanych. Pojawia się nadmierna senność, męczliwość, bóle mięśni i bóle głowy, bladość skóry, anemia.

Organizm kobiety gromadzi zapasy żelaza, które mają za zadanie zaspokoić m.in. zapotrzebowanie na żelazo w ciąży.

Na niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza w ciąży cierpi blisko 40% kobiet populacji polskiej. Zapotrzebowanie na żelazo w trakcie ciąży i w okresie okołoporodowym wzrasta z uwagi na zwiększoną produkcję erytrocytów oraz potencjalne straty krwi związane z porodem.

Skutki niedoboru żelaza dla kobiet ciężarnych

U kobiet w ciąży niedobór żelaza najczęściej niesie za sobą ryzyko wystąpienia powikłań związanych z pracą tarczycy. Badania oparte o stężenie ferrytyny u kobiet ciężarnych w pierwszym trymestrze ciąży wykazały związek między niskim poziomem żelaza a wartością przeciwciał peroksydazy tarczycy, które wskazują na rozwój choroby autoimmunologicznej tego gruczołu.

Czy anemia w ciąży zagraża dziecku?

Kobieta ciężarna z anemią zawsze rodzi dziecko z anemią!

Niedobór żelaza w ciąży jest niezwykle groźny dla życia i prawidłowego funkcjonowania płodu. Niekontrolowany, zwłaszcza gdy pojawia się w III trymestrze, może doprowadzić do niedotlenienia płodu, a następnie do ciężkich wad rozwojowych u dziecka. Niedokrwistość u kobiet ciężarnych często skutkuje przedwczesnym porodem (istnieje ryzyko, że łożysko odklei się przed porodem), zaburzeniami układu immunologicznego zarówno u matki jak i dziecka, a także niską masą urodzeniową noworodka. Idąc dalej po tym szlaku zmartwień, dziecko urodzone z anemią zostanie dłużej w szpitalu z powodu żółtaczki noworodkowej, samo w inkubatorze, co nakręca tylko spiralę stresu i nie napawa optymizmem. Problemy z karmieniem, kiedy nasz maluszek osłabiony przez niedobór żelaza w ciąży będzie słabiej ssał pierś, wolniej przybierał na wadze to kolejny aspekt przemawiający za tym, by dbać o odpowiednie poziomy żelaza przez 9 miesięcy.

Jeśli po porodzie badania krwi wykażą konieczność podaży żelaza, to zestawiając ze sobą fakt nierozwiniętego w pełni układu pokarmowego i ilość działań niepożądanych i skutków ubocznych stosowania żelaza u noworodków i niemowląt młoda mama może zapomnieć o radości z początków macierzyństwa. Wzdęcia, bóle brzucha, zaparcia i ciemne zabarwienie kału, na to wszystko narażony jest delikatny brzuszek naszego maleństwa, nie wspominając o tym, że pierwsze ząbki pojawiające się w okresie niemowlęcym nie będą cieszyć czystą bielą, a czarne plamki nie są zbyt estetyczne.

Nieleczona anemia może również doprowadzić do obumarcia płodu lub przedwczesnego zgonu noworodka. Na tak tragiczny przebieg zdarzeń żaden rodzic nie jest gotowy i nikt nie powinien go doświadczać. Dlatego warto już od pierwszych dni oczekiwania na dzidziusia zadbać o odpowiednią dietę i suplementację żelaza.

Jak zapobiegać niedoborom żelaza w ciąży?

Stare przysłowie mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. W przypadku niedoboru żelaza w ciąży jest ono jak najbardziej aktualne.

Leczenie niedokrwistości w ciąży jest dość trudne, często, w poważnych przypadkach, wiąże się z nieplanowanymi pobytami w szpitalu i niesie za sobą ryzyko konieczności przeprowadzenia transfuzji krwi. Poza tym, jest to również traumatyczne przeżycie w sferze psychicznej. Mniej inwazyjną i zdecydowanie mniej stresogenną kuracją leczącą niedobory żelaza jest stosowanie doustnych preparatów żelaza. Są one skutecznym sposobem na leczenie niedokrwistości, jednak często obserwuje się wiele działań niepożądanych w tym uciążliwe bóle brzucha oraz zaparcia.

Aby zatem uniknąć stresu warto zapamiętać, powtarzać, a przede wszystkim wdrożyć konkretne działania zwane PROFILAKTYKĄ.

Normy żywienia w profilaktyce niedoboru żelaza w ciąży

Niezwykle ważna w zachowaniu prawidłowego poziomu żelaza w ciąży jest prawidłowa suplementacja żelaza. 
Zalecane przez Instytut Matki i dziecka spożycie żelaza w diecie dla kobiet w całodziennej racji pokarmowej wynosi 18 mg, dla kobiet w okresie ciąży wzrasta, w okolicach 16. tygodnia ciąży, do 27 mg. Całkowita podaż w diecie populacji polskiej niestety nie pokrywa dziennego zapotrzebowania na ten cenny pierwiastek. Z badań prowadzonych przez instytut Matki i Dziecka wynika również, że aby zapewnić prawidłowy rozwój dziecka, także w czasie karmienia piersią należy stosować normy żywienia jak dla kobiet ciężarnych. Dlatego też zalecana jest suplementacja żelaza u wszystkich ciężarnych i kobiet planujących ciążę w dawce 30–60 mg/dobę, aby zmniejszyć ryzyko występowania powikłań okołoporodowych, infekcji, niskiej masy urodzeniowej i porodów przedwczesnych.

Jeśli żelazo obecne w produktach roślinnych i zwierzęcych to za mało?

Czasami żelazo zawarte w świeżej natce pietruszki pływającej w zupie, czy średnio wysmażonym steku nie jest wystarczające aby wyprodukować odpowiednią ilość hemoglobiny i właściwie wspierać odporność. W wielu przypadkach dodatkowa suplementacja, zwłaszcza przy niedokrwistości w ciąży jest wręcz niezbędna. Decyzję o rozpoczęciu suplementacji żelaza w postaci gotowych preparatów warto podjąć wspólnie z lekarzem prowadzącym ciążę. To w końcu lekarz kontroluje prawidłowy przebieg ciąży i to on wie najlepiej jak nieleczona niedokrwistość wpływa na kobiety w ciąży i ich upragnione maleństwa.

Jakie żelazo wybrać dla przyszłej Mamy?

W suplementacji żelazem ważna jest forma, w jakiej uzupełniamy jego niedobór. Obecnie na rynku dostępnych jest bez recepty spory wachlarz preparatów z żelazem w roli głównej. Na wchłanianie żelaza z produktów aptecznych z pewnością ma wpływ jego budowa. W ostatnich latach badania zakrojone na szeroką skalę pozwoliły na stworzenie stabilnej formy, w której obecne żelazo wchłania się optymalnie w swojej niezmienionej formie.

Żelazo sukrosomalne, bo o nim mowa, generuje zdecydowanie mniej lub wcale nie powoduje działań niepożądanych typowych dla przyjmowania soli żelaza. Dzięki swej unikalnej fosfolipidowej strukturze, cząsteczka, w dodatkowej otoczce sukrosomalnej, cechuje się wysoką biodostępnością, nie powoduje tak często obserwowanych skutków ubocznych jakimi są bóle brzucha i zaparcia, tak uciążliwych zwłaszcza w czasie ciąży. Żelazo sukrosomalne możemy nabyć w kilku wariantach podania (kapsułki, krople oraz saszetki). Preparaty żelaza sukrosomalnego, celem zoptymalizowanego działania, zawierają również takie witaminy jak witamina C, witamina B12 oraz niezbędny do prawidłowego rozwoju układu nerwowego dziecka kwas foliowy.

Kobiety ciężarne, przyjmujące żelazo sukrosomalne, oprócz poprawy parametrów krwi, podkreślają wygodę terapii:

  • można przyjmować 1 raz na dobę,
  • można podawać wraz z posiłkiem,
  • nie wymaga dodatkowego zakwaszania witaminą C,
  • nie wymaga przyjmowania na czczo,
  • formy dopasowane do preferencji: kapsułki, proszek, krople,
  • nie powoduje bólu brzucha, ani zaparć,
  • nie barwi zębów,
  • nie powoduje ciemnego stolca,
  • nie zawiera glutenu,
  • proszek i krople mają przyjemny smak owocowy lub toffi.

Podsumowanie

Stosowanie dobrze przyswajalnych preparatów zawierających żelazo w ciąży zniweluje ryzyko wystąpienia niedokrwistości, a prawidłowo nadzorowana suplementacja sprawi, że oczekiwanie na upragnionego malucha wypełnione będzie radością i spokojem.

Ewelina Sobczak


Jest absolwentką Uniwersytetu Medycznego w Łodzi na Wydziale Farmaceutycznym. Osoba z wieloletnim doświadczeniem, lubi stale poszerzać swoją wiedzę. Prywatnie miłośniczka wszelkiego rodzaju roślinności. Obecnie jest kierownikiem hurtowni w firmie farmaceutycznej.