Alergia jest niewłaściwą reakcja układu odpornościowego na alergeny, które występują w środowisku. Uczulać mogą pyłki roślin, sierść zwierząt, kurz, niektóre produkty spożywcze lub środki czystości. Organizm alergika w wyniku kontaktu z alergenem produkuje przeciwciała, które doprowadzają do pojawienia się stanu zapalnego. Osoby z alergią częściej zapadają na różnego rodzaju infekcje.

Alergia uważana jest za dolegliwość najczęściej występującą we współczesnym świecie. Jak z nią żyć, jak wspierać odporność, by zachować najwyższą jakość życia?

Układ immunologiczny

Nieustannie jesteśmy narażeni na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych i szkodliwych substancji środowiskowych. W celu obrony przed ich działaniem chorobotwórczym i toksycznym, nasz organizm wykształcił wysoce skuteczny system obrony, jakim jest układ immunologiczny. Jego zadaniem jest rozpoznawanie i eliminacja potencjalnie szkodliwych czynników, takich jak wirusy, bakterie czy toksyny. Wykazuje on dużą plastyczność w reagowaniu, dzięki temu, że jest sumą dwóch składowych wykazujących odmienne właściwości. Te zazębiające się mechanizmy to: odporność wrodzona (nieswoista) i nabyta (swoista).

Budowa układu odpornościowego

Narządy tworzące nasz układ odpornościowy nazywane są narządami limfoidalnymi. Wpływają one na wzrost, rozwój i uwalnianie białych krwinek zwanych limfocytami. Limfocyty to komórki układu odpornościowego, pełniące ważne funkcje warunkujące prawidłową reakcję układu odpornościowego na kontakt z patogenami.

Do narządów limfoidalnych należą:

  • migdałki (2 gruczoły znajdujące się w tylnej części przewodów nosowych oraz 2 masy w tylnej części gardła),
  • wyrostek robaczkowy, 
  • naczynia krwionośne (tętnice, żyły i naczynia włosowate, przez które przepływa krew),
  • szpik kostny (miękka tkanka tłuszczowa znajdująca się w jamach kostnych),
  • węzły chłonne (rozmieszczone w całym organizmie i połączone naczyniami limfatycznymi),
  • naczynia limfatyczne (sieć kanałów w całym organizmie, która przenosi limfocyty do narządów limfatycznych i krwiobiegu),
  • kępki Peyera (tkanka limfoidalna w jelicie cienkim),
  • śledziona (narząd wielkości pięści, znajdujący się w jamie brzusznej),
  • grasica (2 płaty, które łączą się przed tchawicą, za mostkiem).

Odporność wrodzona (nieswoista)

Wrodzony układ odpornościowy stanowi pierwszą barierę przed inwazją drobnoustrojów do naszego organizmu. Jego elementy są przekazywane z pokolenia na pokolenie i każdorazowo reagują na złamanie bariery fizycznej organizmu.

Kontakt z obcym czynnikiem wywołuje reakcję układu odpornościowego, szybko uruchamiana jest reakcja zapalna zapobiegająca wniknięciu do krwiobiegu i niszcząca obcą cząsteczkę.

Pierwsze bariery obronne naszego organizmu to: skóra, błony śluzowe pokryte śluzem, kwas solny w żołądku, odruchy kaszlu, kichania, wymiotowania. Taką skuteczną linię obrony stanowią także bakterie probiotyczne bytujące w przewodzie pokarmowym.

Wsparcie wrodzonej odporności

Jak dbać o odporność wrodzoną? Przede wszystkim należy dbać o prawidłowe odżywianie. Rola diety jest tu nieoceniona. Układ odpornościowy potrzebuje składników odżywczych, witamin i minerałów do sprawnego działania. Zatem zbilansowana dieta to nie frazes, to podstawa dbałości o zdrowie.

Niestety reakcja nieswoista nie jest precyzyjna i do rozpoznania i eliminacji nowych gatunków drobnoustrojów konieczne jest uruchomienie odporności nabytej (swoistej).

Odporność nabyta (swoista)

Odporność nabyta działa jakby w spowolnionym tempie, co wcale nie stanowi jej wady. Dzięki temu jest w stanie wykształcić bardziej precyzyjne działanie skierowane przeciwko obcym cząsteczkom. Ponadto, podobnie jak pozostałe układy i narządy, z wiekiem się rozwija wykształcając pamięć immunologiczną, czyli zdolność do jeszcze silniejszej reakcji obronnej przy ponownym kontakcie z danym drobnoustrojem. Za takie działanie odpowiadają np. szczególne białe krwinki - limfocyty B. Odporność swoistą możemy podzielić na humoralną, czyli reagującą na cząsteczki zewnątrzkomórkowe, oraz komórkową, która broni nas przed zagrożeniami pochodzącymi z wnętrza naszego organizmu.

Odporność swoista czynna i bierna

Odporność swoista czynna wykształca się wskutek kontaktu organizmu z patogenem (nabywamy ją np. po przebytej chorobie lub sztucznie przez podanie szczepionki, która czasem wywołuje przejściowy stan zapalny). Z kolei odporność swoista bierna jest tworzona przez przeciwciała z mleka matki lub przez podanie surowicy.

Jakie czynniki mogą zaburzyć funkcjonowanie układu immunologicznego i wpłynąć negatywnie na odporność?

Jaki mamy wpływ na odporność nabytą?

Zacznijmy od tego, co osłabia nabytą odporność. Niekorzystny wpływ mają na pewno używki: alkohol i papierosy, także przewlekły stres, niedosypianie i antybiotykoterapia.

Kolejna rzecz to błędy w układaniu diety. Dieta uboga w składniki odżywcze i witaminy (zwłaszcza cynk, selen, żelazo, witaminę A, C, D i witaminy z grupy B) również sprzyja częstszym infekcjom.

Nie bez znaczenia jest także niski poziom aktywności fizycznej - bezruch to wróg odporności.

Jak wspierać odporność swoistą organizmu?

Odporność swoista (nabyta) zależy od nas – możemy ją wzmocnić poprzez racjonalny, zdrowy tryb życia. Konieczne jest zerwanie z nałogami, takimi jak alkohol i tytoń. Wskazany jest ruch i zbilansowana dieta, pełna świeżych warzyw, owoców, orzechów, ziaren i kasz. Warto wprowadzić do jadłospisu czosnek, chrzan.

W razie wskazań i stwierdzonych przez lekarza niedoborów, możemy wspomagać się też stosowaniem odpowiednich preparatów z apteki zawierających np. Beta glukan i witaminę C, czy wyciągi ziołowe.

Warto również, w ramach profilaktyki, co roku szczepić się przeciwko grypie (szczepionki służą wzmocnieniu odporności swoistej i nieswoistej).

Czy alergia ma związek z odpornością?

Kluczowe znaczenie w rozwoju alergii ma zaburzenie funkcjonowania naszego układu odpornościowego. Każde zetknięcie się organizmu zdrowego człowieka z patogenem wywołuje reakcję układu immunologicznego. Sprawnie działający układ immunologiczny radzi sobie np. z pyłkami drzew w sposób niezauważalny dla człowieka. Jednak czasem, ze względu na patologiczną, nadmierną odpowiedź odpornościową dochodzi np. do obrzęku błony śluzowej nosa czy reakcji w drogach oddechowych. Tak się dzieje w przypadku alergii.

Taka zmieniona odpowiedź immunologiczna, zwłaszcza u osób z pewnymi cechami dziedzicznymi, traktuje alergeny występujące w środowisku jako bardzo niebezpieczne i wytwarza przeciwko nim przeciwciała z klasy IgE. Jest to reakcja natychmiastowa. Dalszą konsekwencją tego jest wytworzenie trwałej reakcji alergicznej w odpowiedzi na konkretne czynniki środowiskowe, takie jak roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt (alergie wziewne) czy białko jaja kurzego, gluten, laktozę (alergie pokarmowe).

Co więcej, reakcja ta może z czasem być coraz silniejsza, bądź mamy do czynienia ze zmianą jednego typu alergii w drugi, np. atopowego zapalenia skóry w katar sienny. Taki stan nazywany jest marszem alergicznym. Nie jest to jednak jedyny mechanizm alergii, gdyż organizm może uruchamiać nadmierną odpowiedź także poprzez inne mechanizmy, niż wytwarzanie IgE. 

Objawy i rodzaje alergii

Objawy alergii różnią w zależności od ilości i typu alergenu, a także indywidualnej kondycji systemu immunologicznego. Przedstawiamy najpopularniejsze alergeny i związane z nimi objawy. Na ich podstawie odbywa się diagnozowanie alergii, a ustalenie alergenu jest podstawowym działaniem w leczeniu alergii.

Katar sienny

Katar sienny, zwany również alergicznym nieżytem nosa, prowokowany przez pyłki roślin, sierść zwierząt, roztocza i pleśnie (alergeny wziewne), powoduje odpowiedź zapalną i wywołuje:

  • kichanie,
  • świąd nosa, oczu,
  • katar,
  • wodniste, czerwone lub opuchnięte oczy (zapalenie spojówek).

Alergia pokarmowa

Miewamy także problemem z alergią pokarmową wywołaną przez niektóre produkty. Orzeszki ziemne, pszenica, białko mleko powodują, że układ immunologiczny reaguje nadmiernie na te składniki diety, a typowe objawy alergii pokarmowej to:

  • uczucie mrowienia w ustach,
  • obrzęk warg, języka, twarzy lub gardła,
  • pokrzywka,
  • anafilaksja (reakcja zagrażająca zdrowiu, a nawet życiu objawiającą się pokrzywką, obrzękiem różnych okolic ciała, a także problemami z oddychaniem i bardzo niskim ciśnieniem krwi).

Alergia na użądlenia owadów

Ukąszenie owadów, takich jak osa, pszczoła, może także wywoływać proces zapalny i objawy alergiczne:

  • duży obszar obrzęku w miejscu użądlenia,
  • świąd lub pokrzywkę na całym ciele, zaczerwienienie skóry,
  • kaszel, ucisk w klatce piersiowej, świszczący oddech lub uczucie duszności,
  • anafilaksję.

Alergia na leki

Niektóre leki, np. penicylina, mogą wywoływać reakcję alergiczną. Może ona manifestować się w licznych reakcjach alergicznych całego organizmu, np. przez:

  • pokrzywkę,
  • świąd skóry,
  • wysypkę,
  • obrzęk twarzy,
  • świszczący oddech,
  • anafilaksję.

AZS

AZS, czyli atopowe zapalenie skóry, to alergiczna choroba skóry zwana również egzemą, powoduje objawy:

  • świąd,
  • zaczerwienienie,
  • łuszczenie się i inne objawy skórne.

Rozpoznanie alergii

Do tej pory nie znamy przyczyny wywołującej alergię. Najsilniejszym pojedynczym czynnikiem jest obecność alergii u członka rodziny. Jeśli oboje rodzice są alergikami, to możemy się spodziewać wystąpienia u ich dziecka podobnego rodzaju alergii. Podstawą rozwoju choroby, jaką jest alergia, są bardzo często geny.

Wskazuje się też na dwa inne czynniki, które powodują zaburzenie działania układu odpornościowego. Z jednej strony mamy obecnie do czynienia ze zbyt intensywną higienizacją środowiska. Oczyszczacze powietrza, częstsze mycie rąk, nadmierna dezynfekcja powierzchni predysponują do obniżenia odporności, a w konsekwencji do rozwoju choroby jaką jest alergia.

Z drugiej strony gwałtownie przyrastająca ilość zanieczyszczeń w atmosferze oraz wysoko przetworzone produkty żywnościowe powodują, że alergia rozwija się nawet u osób nieobciążonych genetycznie. Wynikiem tegoż może być alergia pokarmowa i spadek odporności.

Rola lekarza

Występowanie alergii jest potwierdzane przez lekarza alergologa. Często jesteśmy skierowani do poradni alergologicznej przez innego lekarza, np. pediatrę czy lekarza rodzinnego.

Alergolog, po zebraniu dokładnego wywiadu i zbadaniu pacjenta, zleca mu najczęściej wykonanie testów skórnych. Inne rozważane przez niego opcje to zwykle pomiar stężenia przeciwciał IgE we krwi oraz próby prowokacyjne z alergenem.

W leczeniu alergii szczególnie istotne jest unikanie alergenów, a jeśli to nie jest możliwe -  kontrolowanie lub wyeliminowanie symptomów uczulenia. Aby leczenie było skuteczne, należy odpowiednio wcześnie zidentyfikować alergeny powodujące objawy, a następnie dobrać odpowiednie leki.

Marsz alergiczny

Marsz alergiczny, czy marsz atopowy to zjawisko rozwoju alergii wraz z dorastaniem pacjenta. Polega on na tym, że alergia u dziecka, np. wysypka od zjedzenia truskawek, z czasem może przejść w inny rodzaj alergii, np. alergię na pyłki drzew.

Jest to swoisty sposób rozwoju alergii, szczególnie tej nieleczonej. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka. W trakcie marszu alergicznego bardzo ważna jest obserwacja chorego, aby wykluczyć, w porę zdiagnozować jakie alergeny uczulają dziecko.

Kiedy zaczyna się alergia?

Marsz alergiczny zaczyna się około 1. miesiąca życia od problemów z przewodem pokarmowym (kolki, wzdęcia, biegunki). Problem zaostrza się, gdy zaczynamy rozszerzać dietę i pojawiają się uczulenia na wybrane produkty. U dziecka pojawiają się wysypki, zaczerwienienia, suchość skóry i pierwsze objawy atopowego zapalenia skóry (AZS). A dodatkowo obserwuje się obniżoną odporność, częstsze zapadanie na infekcje.

Alergie skórne bywają skutkiem alergii pokarmowych, czy używania kosmetyków. Na szczęście większość dzieci zmagających się z alergiami skórnymi wyrasta z nich, alergia całkowicie ustaje lub staje się bardzo łagodna. Ale bywa i tak, że alergia się zaostrza i przyjmuje inne formy.

Kolejnym etapem marszu alergicznego są dolegliwości układu oddechowego. Alergiczny katar, kaszel, duszności, zapalenie ucha i oskrzeli, mogą pojawić się także pierwsze objawy astmy. Alergia może przyjmować różne postacie i jej przebieg może nastąpić w różnej kolejności. Zawsze także jest związana z obniżenie odporności wobec różnych patogenów.

Odporność dziecka

Na szczególną uwagę zasługuje odporność dziecka alergicznego. Układ immunologiczny człowieka rozwija się i dojrzewa nawet do 12-15 roku życia. Komórki odpornościowe dziecka nie znają jeszcze sposobów szybkiego reagowania na patogeny. Dlatego, częściej niż u dorosłych, pospolite patogeny powodują nadmierną reakcję zapalną.

Dlatego, Drogi Rodzicu, jeśli podejrzewasz nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego swego dziecka, obserwujesz obniżoną odporność, czy objawy związane z alergią pokarmową, udaj się do lekarza pediatry. Udzieli on wszystkich, ważnych dla ciebie informacji i w razie potrzeby skieruje na konsultacje w poradni alergologicznej. Pamiętaj, u alergologa istotne będzie przedstawienie odpowiednich badań zleconych przez lekarza pierwszego kontaktu.

Alergia a komfort życia

Aby samopoczucie alergika było jak najbardziej komfortowe warto przestrzegać kilku zasad w codziennym życiu:

  • należy często ścierać kurz i odkurzać,
  • codziennie dobrze wietrzyć wszystkie pomieszczenia i pościel,
  • utrzymujmy niską wilgotność powietrza i temperaturę pomieszczenia,
  • nie przechowujmy ubrań, futer, wypchanych zwierząt i tekstyliów w sypialni i w pokoju dziennym,
  • książki trzymajmy w zamkniętych biblioteczkach, zamiast w otwartych regałach.

Jedno jest pewne - alergii nie wolno bagatelizować. Skuteczne monitorowanie i leczenie pozwala ją kontrolować tak, by nie wpływała znacząco na komfort życia. Wczesna diagnostyka i kontrola alergii to podstawa, aby życie z tą dolegliwością nie było problemem.

Zespół Phamily.pl we współpracy z Lekarzem medycyny rodzinnej lek. med. Klaudią Gutowską.